Nga Monada Mehmetaj Myshketa – Shkup / Strasburg
Në një klimë gjeopolitike gjithnjë e më të tensionuar dhe me sfidat e brendshme të zgjerimit të BE-së që mbeten të pranishme, më 30 qershor dhe 1 korrik 2025, Shkupi bëhet skena e një takimi të nivelit të lartë midis liderëve të Bashkimit Europian dhe atyre të Ballkanit Perëndimor. Ky takim dyditor konsiderohet një moment kyç për të konkretizuar Planin e Rritjes për rajonin – një iniciativë ambicioze e Komisionit Europian që synon integrimin ekonomik dhe institucional të vendeve të Ballkanit në tregun e përbashkët të BE-së, përpara anëtarësimit të plotë.
6 miliardë euro për Ballkanin Perëndimor: Realizëm apo premtim tjetër në letër?
Plani i Rritjes, i shpallur më 8 nëntor 2023 nga Komisioni Europian, vë në dispozicion një paketë investimesh prej 6 miliardë eurosh, nga të cilat 2 miliardë euro në grante dhe 4 miliardë në kredi me interesa të favorshme. Për Maqedoninë e Veriut, vendin mikpritës, është parashikuar një ndarje fillestare prej 750 milionë eurosh, nëse përmbushen kriteret reformuese të kërkuara.
Në thelb, plani synon të kapërcejë logjikën e “vetëm kushte – pastaj fonde”, duke e kthyer filozofinë e zgjerimit në një proces më dinamik: më shumë reforma – më shumë qasje në treg – më shumë financim. Ai bazohet në katër shtylla kryesore:
1. Integrimi ekonomik i vendeve të rajonit në tregun e përbashkët të BE-së;
2. Thellimi i bashkëpunimit rajonal përmes tregut të përbashkët rajonal;
3. Përshpejtimi i reformave kyçe (sundimi i ligjit, qeverisja, ambienti i biznesit);
4. Asistencë financiare për mbështetjen e reformave konkrete.
Një samit në Shkup me simbolikë të trefishtë
Zgjedhja e Shkupit si vend mikpritës nuk është rastësore. Pas zgjedhjeve të fundit dhe ndryshimit të qeverisë në Maqedoninë e Veriut, partnerët europianë duan të testojnë gatishmërinë politike të qeverisë së re për të mos devijuar nga kursi pro-europian. Takimi hapet zyrtarisht më 30 qershor në orën 16:00 me takimin bilateral mes kryeministrit Hristijan Mickoski dhe Komisioneres për Zgjerim dhe Fqinjësi, Marta Kos, një figurë e re që po përpiqet të rifreskojë frymën e zgjerimit.
Më 1 korrik, takimi i liderëve vijon me dy panele të ndara:
• Paneli i parë: prezantimi i objektivave strategjike të Planit të Rritjes dhe qasjes së re të BE-së ndaj Ballkanit.
• Paneli i dytë: diskutime teknike mbi zbatimin e Planit, përfshirë kritere reformash, mekanizma vlerësimi dhe ndarjen e fondeve.
Përveç liderëve të vendeve të rajonit, të pranishëm janë edhe ministra të ekonomisë, drejtësisë dhe integrimit europian, përfaqësues të CEFTA-s, BERZH-it, KfW-së dhe të donatorëve kryesorë ndërkombëtarë.
Retorika optimiste vs realiteti i ngadaltë i reformave
Ndonëse në letër plani përfaqëson një hap përpara, zbatimi i tij mbetet i ndërlikuar. Vendet e rajonit kanë ritme të ndryshme reformash dhe sfida të mëdha politike dhe institucionale. Shqipëria, për shembull, ka përparuar në procesin e ‘screening’-ut, por përballet me kritika për lirinë e medias dhe për kontrollin e pushteteve. Kosova përpiqet të vendosë lidhje më të forta me BE-në mes tensioneve të vazhdueshme me Serbinë, ndërsa kjo e fundit mban një qëndrim ambivalent ndaj sanksioneve ndaj Rusisë dhe dialogut të ndërmjetësuar nga BE-ja.
Komisioni Evropian, në dokumentet e fundit strategjike, e ka bërë të qartë: vendet që zbatojnë reforma reale dhe zbërthejnë barrierat rajonale do të kenë akses më të madh dhe më të hershëm në fondet dhe tregun e BE-së. Por nga ana tjetër, mungesa e një date konkrete për anëtarësim, e kombinuar me lodhjen politike në disa kryeqytete europiane, e rrezikon kredibilitetin e vetë këtij plani.
A do të jetë ky takimi që sjell ndryshimin?
Për herë të parë, në mënyrë më të drejtpërdrejtë, Brukseli po përpiqet të lidhë ekonominë e Ballkanit me ekonominë europiane përpara anëtarësimit. Kjo qasje “integrim para anëtarësimit” shihet si mjeti më pragmatik për të mbajtur të angazhuara qeveritë e rajonit në një kohë kur BE-ja ka prioritet të brendshëm rindërtimin e politikës së saj të zgjerimit pas zgjedhjeve të Parlamentit Europian.
Ky samit do të shihet si test për të gjitha palët: a do të angazhohen liderët e Ballkanit me sinqeritet për të zbatuar reformat e kërkuara, apo do të mbetet gjithçka në nivelin e deklaratave politike dhe fotografive zyrtare? Nga ana tjetër, a do të jetë BE-ja e gatshme të ndërlidhë më qartë ndihmën financiare me hapat konkretë përpara?
Në përfundim
Takimi i Shkupit nuk do të jetë fundi i procesit, por mund të shërbejë si pikënisje e një modeli të ri bashkëpunimi. Nëse BE-ja arrin të japë sinjale të qarta politike dhe mbështetje të prekshme ekonomike – dhe nëse liderët e rajonit tregojnë vullnet të sinqertë për të ecur përpara me reformat – atëherë mund të thuhet se ky takim dyditor nuk do të jetë një tjetër samit simbolik, por një kthesë reale drejt Europës.
English